BİYOTEKNOLOJİ VE HUKUK SEMPOZYUMU/ KAPANIŞ OTURUMU ve SONUÇ

Doç.Dr. Tekin Memiş, Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi,
“Türkiye’de Biyoteknolojik Patent Düzenlemeleri”

Doç.Dr. Memiş, Türk Patent Enstitüsü’nün “Tasarı” diye adlandırdığı kanun taslağına dikkat çekerek söze başladı. AB/98-44 sayılı Biyoteknolojik Buluşların Hukuki Korunması Direktifi’ne tıpatıp uygun olarak hazırlanan Taslak, 113-126. maddeleri arasında biyoteknolojik buluşların patentlenmesine izin vermiş. Sınırlamalar AB ile aynı paralelde. Bu düzenleme ile “tabiatta mevcut olan ama aslında buluş olamayacak keşiflerin patent koruması altına alınmakta” olduğuna dikkat çeken Memiş, “kara Avrupası hukukunun bu bağlamda ABD hukukuna yaklaşmış olduğu”nu vurguladı.
Teknik uygulanabilirliği belirli bir bitki çeşidi veya hayvan üretimini kapsamayan Taslak, 6. Maddesi ile çevreye verilecek olası zararlardan insanları ve doğayı koruyan sınırlandırmalar getiriyor. Patentlenebilirlik istisnaları ise “ticari kullanım” etrafında yoğunlaşıyor. Memiş, “Ticari kullanım yoksa fakat devlet klonlama yapmak isterse, Taslak buna olanak tanıyor bu noktada boşluk var” dedi. Keza, insan bedeni ve ögelerine ilişkin buluşlar; “basit keşif” patentlenemiyor.
Doç.Dr. Memiş’in bildirisini tamamlarken konuyla ilgili olarak yaptığı çok boyutlu değerlendirme katılımcıların olumlu tepkisini kazandı:

“AB üyesi değiliz bu nedenle her düzenlemeyi AB hukukuna uygun yapmak zorunda değiliz, aslolan kendi çıkarlarımızı korumaktır. Avrupa Patent Anlaşmasına tarafız. Anlaşma bahsi geçen Direktife aykırı keşiflerin, bitki ve hayvan çeşitlerinin patentlenmesini yasaklamıştır. Buluş / Keşif ayrımı önemlidir. Keşifler niçin patentlenmez? Çünkü onlar insanlığın ortak malıdır. Fayda unsuru gözetildiğinde aksi bilim ruhu ile de bağdaşmaz . Biyoteknoloji tarımda blokaja yol açmaktadır. Avrupa ‘basit-karmaşık keşif’ ayrımı yoluyla patentlemeyi genişletmiş diye bizim de bunu yapmamız gerekmez. Üstelik Türkiye’de bu konuda tek bir kanun bile yok. GDO’lar, biyobank’lar, genetik mirasın nasıl korunacağı... kanunla düzenlenmiş değil. O yüzden önce inan ve çevrenin korunmasını Gen Teknik Kanunları ile garanti altına almalıyız. Bunlar olmazsa Türkiye bir açık laboratuvar olur. TUBITAK verilerine göre TR’den 200 hastanın genleri yabancı ilaç şirketlerince yurt dışına çıkarılmış ve onlar üzerinden yapılan araştırmalar sonunda ilaç patenti alınmıştır. Patent politikası açısından bakıldığında bu konuda dünyadaki kaynakların %97’si patent endüstrisine,
sadece %40’ı gelişmemiş ülkelere aittir. Avrupa Mahkemesi, Bio Patent Direktifinin iptali için dava açan Norveç’in itirazını bu bir “varsayım” diye reddetmiştir. Oysa Norveç, genetik araştırmaların kullanımından kaynaklanan avantajların adaletli paylaşıma aykırı olduğunu ileri sürmüştü. Rekabet Politikası açısından bakıldığında da dünya bitki piyasasının %80’inin ABD’nin elinde olduğu bir gerçektir. Hal böyle iken yapılan bu taslak dünya patent politikalarını görmeden yapılmış bir taslaktır!”


Av.Mehmet Gün, İstanbul Barosu
“Türkiye’de Biyoteknolojik Patent Uygulamaları”
551 sayılı Kanun Hükmündeki Kararnamenin “TRIPS”den alındığını vurgulayan Av. Gün, Türkiye’de bugüne kadar biyolojik patent alındığına dair bir bilgiye tanık olmadığını belirtti ve Türk hukukundaki yasalara göre bu alandaki hukuki korumanın nasıl olabileceğini anlattı. (Md. 150 Tesbit davası, Md. 151/1 İhtiyati Tedbir, Md. 137 Hukuk Davası , Md. 73/A Ceza Davası, Md. 149 Menfi Tesbit). -Uzmanlık alanı patent hukuku olan Av. Gün’e ve bürosuna bu sempoyumun destekçisi olduğundan dolayı da ayrıca teşekkür edildi.-


Topluca (Soldan) Doç.Dr. Tekin Memiş, Prof.Dr. Jürgen Simon, Doç.Dr. Fadıl Yıldırım, Dr. Carlos María Romeo-Casabona, Av. Jürgen Robienski, Cristina Blohm-Seewald, Av. Mehmet Gün, Dr. Ismini Kriari-Catranis ve Hakim Dr. Amedeo Santosuosso.
* * *
-İzinsiz ve kaynak belirtilmeksizin kullanılmaması umulan not ve fotoğraflar-: Avniye TANSUĞ , İvHP

“Biyoteknoloji ve hukuk” ile ilgilenenler için -sempoyum katılımcılarından kimilerinin de arasında olduğu- bazı kaynaklar:

Workshop on "Emerging Topics in Human Functional Genomics and Proteomics" : http://www.i-cancer.org/~omics/
TUBITAK: http://www.icgeb.org/MEETINGS/CRS06/IPconference.pdf
ASTAR-The Advanced Science and Technology Adjudication Resource Center, Inc.: http://www.globius.org/documenti/Meeting.htm
“Do judge make law?: Convention on Biological Diversity”, 5th June 1992
http://www.biodiv.org/doc/legal/cbd-en.pdf
Jürgen SIMON: http://130.251.107.180/biotethics/member_simon.html
Bibliography of Access and benefit sharing in population based research.
Indirect Benefit sharing as a model of regulation 30th August 2004
http://www.stc.arts.chula.ac.th/Access%20and%20Benefit%20Sharing.pdf
http://www.izew.uni-tuebingen.de/bme/v33.a1c.html
http://www.dhgp.de/research/projects/abstracts/50705.html